Mahshad

صدای آمدن یلــــدا آرام آرام به گوشمان می رسد و فردا شب، شب یلداست. یلدایی که متقارن شده با نیمه ماه محرم و سوگواره عزای سالار شهیدان، حضرت اباعبدالله الحسین(ع) و حزن و اندوه به جا مانده از وقایع دردناک تاسوعا و عاشورایی که نمی توان هرگز از یاد برد؛ اما یلدا پاسداشت رسم و رسوم آئینی ما ایرانیان نیز هست که یادآور سنت صله ٔ رحم و دور هم بودن بستگان را در پیش دارد و تفأل به حافظ که میهمان تمام خانه های ایرانی است... یلدا، همان یلدائیست که همواره در نزد ایرانیان گرامی داشته شده است البته با اینکه امروزه تعدادی از مولفه های ویژه این رسم کهن چون گرد کرسی نشستن و شاهنامه خواندن رو به فراموشی گذارده اما هنوز هر ایرانی می کوشد بارقه های اصلی این آیین را حفظ کند. ایران کشوری با فرهنگی غنی است که مردمانش بنا به ذوق و سلیقه و طبیعت منطقه ای که در آن زیست می کنند هر یک برای برگزاری سنت های کهن آداب خاص خود را دارند. ایرانیان قدیم شادی و نشاط را از موهبت های خدایی می پنداشتند و آیین و جشن شب یلدا یا شب چله بزرگ تا به امروز در تمامی سرزمین کهنسال ایران و در بین همه قشرها و خانواده ها برگزار میشود. آیین شب یلدا یا شب چله با خوردن آجیل مخصوص، هندوانه، انار و شیرینی و میوه های گوناگون همراه است که همه جنبه نمادین دارند و نشانه برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی هستند. اگر رسم ها و آیین های دیگر یلدا را میراثی از فرهنگ چند هزار ساله بدانیم ولی فال حافظ گرفتن در شب یلدا در سده های اخیر به رسم های این سنت افزوده شده است.
شاهنامه خوانی و قصه گویی پدربزرگ و مادربزرگ دور کرسی برای کوچکترها نیز از آیین های یلدا است که خاطرات شیرینی برای بزرگسالی آنها فراهم می آورد و بطور کلی خوردن خوراکی ها و مراسم دیگر در این شب بهانه ای برای بیدار ماندن در این شب طولانی است.
عادات مرسوم در شهرهای ایران
آذربایجان
در آذربایجان رسم بر این است که در این شب خوانچهای تزیین شده به خانهٔ تازه*عروس یا نامزد خانواده بفرستند. مردم آذربایجان در سینی خود هندوانه*ها را تزئین می*کنند و شال*های قرمزی را اطرافش می*گذارند. درحالی که مردم شمال یک ماهی بزرگ را تزئین می*کنند و به خانهٔ عروس می*برند
مازندراندر مازندران شب یلدا بسیار با اهمیت و گرامی داشته می شود. در این شب همه مردم به خانه پدر بزرگها و مادر بزرگها رفته و ضمن دور هم نشینی و خواندن فال حافظ و فردوسی خوانی به خوردن تنقلات و میوه جات خصوصا" انار و هندوانه و ازگیل می پردازند و با خوردن و نوشیدن و شنیدن صحبتها و داستان های بزرگترها شب را به صبح می رسانند و معتقدند که صبح بعد از یلدا روز پیروزی خورشید بر سیاهی و تاریکیها است.
فارس
سفرهٔ مردم شیراز مثل سفرهٔ نوروز رنگین است. مرکبات و هندوانه برای سرد مزاج*ها و خرما و رنگینک برای گرم مزاج*ها موجود است. حافظ*خوانی جزو جدانشدنی مراسم این شب برای شیرازی*هاست. البته خواندن حافظ در این شب نه تنها در شیراز مرسوم است، بلکه رسم کلی چله*نشینان شده*است.
همدان
همدانی*ها فالی می*گیرند با نام فال سوزن. همه دور تا دور اتاق می*نشینند و پیرزنی به طور پیاپی شعر می*خواند. دختر بچه*ای پس از اتمام هر شعر بر یک پارچه نبریده و آب ندیده سوزن می*زند و مهمان*ها بنا به ترتیبی که نشسته*اند شعرهای پیرزن را فال خود می*دانند. همچنین در مناطق دیگر همدان تنقلاتی که مناسب با آب و هوای آن منطقه*است در این شب خورده می*شود. در تویسرکان و ملایر، گردو و کشمش و مِیز نیز خورده می*شود که از معمولترین خوراکی*های موجود در ابن استان هاست.
خراسان در شهرهای خراسان خواندن شاهنامهٔ فردوسی در این شب مرسوم است. یکی از آیین*های ویژه شب یلدا در استان خراسان جنوبی برگزاری مراسم «کف زدن» است. در این مراسم ریشه گیاهی به نام چوبک را که در این دیار به «بیخ» مشهور است، در آب خیسانده و پس از چند بار جوشاندن، در ظرف بزرگ سفالی به نام «تغار» می*ریزند. مردان و جوانان فامیل با دسته*ای از چوب*های نازک درخت انار به نام «دسته گز» مایع مزبور را آنقدر هم می*زنند تا به صورت کف درآید و این کار باید در محیط سرد صورت گیرد تا مایع مزبور کف کند. کف آماده شده با مخلوط کردن شیره شکر آماده خوردن شده و پس از تزیین با مغز گردو و پسته برای پذیرایی مهمانان برده می*شود. در این میان گروهی از جوانان قبل از شیرین کردن کف*ها با پرتاب آن به سوی همدیگر و مالیدن کف به سر و صورت یکدیگر شادی و نشاط را به جمع مهمانان می*افزایند
اردبیل
در اردبیل رسم است که مردم، چله بزرگ را قسم می*دهند که زیاد سخت نگیرد و معمولاً گندم برشته (قورقا) و هندوانه و سبزه و مغز گردو و نخودچی و کشمش می*خورند.
گیلان در گیلان هندوانه را حتماً فراهم می*کنند و معتقدند که هر کس در شب چله هندوانه بخورد در تابستان احساس تشنگی نمی*کند و در زمستان سرما را حس نخواهد کرد. «آوکونوس» یکی دیگر از خوردنی*هایی است که در این منطقه در شب یلدا رواج دارد و به روش خاصی تهیه می*شود. در فصل پاییز، ازگیل خام را در خمره می*ریزند، خمره را پر از آب می*کنند و کمی نمک هم به آن می*افزایند و در خم را می*بندند و در گوشه*ای خارج از هوای گرم اتاق می*گذارند. ازگیل سفت و خام، پس از مدتی پخته و آبدار و خوشمزه می*شود. آوکونوس در اغلب خانه*های گیلان تا بهار آینده یافت می*شود و هر وقت هوس کنند ازگیل تر و تازه و پخته و رسیده و خوشمزه را از خم بیرون می*آورند و آن را با گلپر و نمک در سینه*کش آفتاب می*خورند.(آو= آب و کونوس = ازگیل). در گیلان در خانواده*هایی که در همان سال پسرشان را داماد یا نامزد کرده*اند رسم است که طبقی برای خانواده نوعروس می*فرستند. در این طبق میوه*ها و خوراکی*ها و تنقلات ویژه شب چله به زیبایی در اطراف آراسته می*شود و در وسط طبق هم یک ماهی بزرگ (معمولا ماهی سفید) تازه و خام همراه با تزیین سبزیجات قرار می*گیرد که معتقدند باعث خیر و برکت و فراوانی روزی زوج جدید و همچنین سلامت و باروری نوعروس می*گردد .
کرمان مردم کرمان تا سحر انتظار می*کشند تا از قارون افسانه*ای استقبال کنند. قارون در لباس هیزم*شکن برای خانواده*های فقیر تکه*های چوب می*آورد. این چوب*ها به طلا تبدیل می*شوند و برای آن خانواده، ثروت و برکت به همراه می*آورند.
کردستان
در کردستان نیز خانواده*هایی که عروس به خانه بخت فرستاده*اند خوانچه*هایی حاوی هندوانه و آجیل و همچنین هدیه را به خانه نو عروس و داماد می*فرستند .