پرواز

امیرالمومنین علیه السلام نشانه های عاقلان و احمقان را این گونه بر می شمارند :

نشانه اول : لسان العاقل وراء قلبه و قلب الاحمق وراء لسانه: آدم عاقل اول فكر میكند و بعد حرف مى‏زند و آدم احمق برعكس آن است
. به تعبیر امیرالمومنین، زبان عاقل پشت سر دلش است، اول دلش فكر مى‏كند، مى‏اندیشد و بعد زبانش به حركت در مى‏آید، ولى كار احمق برعكس است، دلش و قلبش و فكرش پشت سر زبانش قرار دارد.

نشانه دوم : و من نظر فى عیوب النّاس فأنكرها، ثم رضیها لنفسه فذلك الأحمق بعینه ،كسى كه به عیوب مردم نگاه كند و آنها را نپسندد ولى خودش آن عیب‏ها را داشته باشد و هر صفت بدى را كه بر كسى ببیند، ایراد بگیرد، ولى خودش آن صفت را داشته باشد، او احمق است.

باز مى‏فرماید: الحدّة ضرب من الجنون لانّ صاحبها یندم، فان لم یندم فجنونه مستحكم. تندى و خشونت نوعى دیوانگى است، زیرا كسى كه این كار را مى‏كند بعدا پشیمان مى‏شود و اگر پشیمان نشد دیوانگى‏اش مستحكم و پابرجا شده است.

نشانه سوم : فانّ العاقل یتّعظ بالاداب و البهائم لا تتّعظ الّا بالضّرب: انسان عاقل با موعظه و نصیحت به راه مى‏آید و آن چهارپایان هستند كه باید با كتک خوردن به راه بیایند.

نشانه چهارم : و ایّاك و الاتّكال على المنى فانّها بضائع النّوكى: پسر جان، بپرهیز از این كه تكیه كنى بر آرزوهاى پوچ و خیال‏هاى بى‏اساس كه تكیه‏كردن بر آرزوها سرمایه احمقان است.

كسى كه مى‏خواهد مال و ثروتى را به دست بیاورد، راهش كسب و تجارت و زراعت و فلاحت است اگر او در خانه بنشیند به فكر این كه روزى گنجى پیدا كند، این، تكیه كردن بر آرزویى پوچ است. كسى كه مى‏خواهد دانشمند بشود. راهش، رفتن به مدرسه و تحصیل و مطالعه است. اگر خیال كند كه ممكن است یك روزى خدا بخواهد و من دانشمند بشوم، این، تكیه كردن بر آرزوهاى پوچ است، اگر جنگى بر مردم تحمیل شود راه پیروزى در آن، فداكارى است و دعاى تنها كافى نیست.